Manastir Manasija

MANASTIR MANASIJA

Manastir Manasija ili Resava kako je još poznat je zadužbina Despota Stefana Lazarevića, naslednika Lazara Hrebeljanovića, koji je vladao Srbijom u periodu od 1389. do 1427 godine. Manastir se nalazi nedaleko od Despotovca i u svom kompleksu ima fortifikaciju sa 11 kula. Vreme izgradnje se može utvrditi po spisima Konstantina Filozofa koji napominje da je izgradnja počela još 1406. godine ali i da je građena vrlo dugo, a završena i osvećena po nekim letopiscima tek 1418. godine. Ktitor manastira je hteo da njegova zadužbina nadmaši sva dotadašnja dela u Pomoravlju, pa je zato uložio trud da nađe "najveštije radnike i najiskusnije živopisce"  iz svih krajeva zemlje, a za neke se išlo čak i na ostrva kako se saznaje iz spisa Konstantina Filozofa.

U stvari slikari su traženi među onim majstorima koji su se vaspitavali u Solunu i na solunskim delima kakva su ona u Sv. apostolima i Sv. Dimitriju. Po ktitorskoj želji pređašnja umetnička iskustva u Srbiji su morala biti poštovana pa su tako slikari sabrali sva najlepša dela i stvorila crkvu koja će biti  obeležje Srbije na Moravi.

Manastir je opasan zidom sa kulama i nalazi se na strateški značajnom mestu, odmah iznad reke Resave, gde se utvrđenje moglo lakše braniti od eventualnih napada. Utvrđenje ima 11 petospratnih kula od kojih su 8 pravougaone, 2 šestougaone i jedna kvadratna. Izvan zidina je iskopan šanac širok 10 metara, a dubok 6 metara. Arhitektura Manasije je znatno drugačija od ostalih manastira Moravske Srbije jer je građena od naizmeničnih kamenih tesanika vezanih debelim spojnicama maltera. Pripada grupi građevina razvijenog tipa tzv. moravske škole. Petokupolna crkva najviše podseća na svoj uzor Ravanicu. Priprata je kasnije dozidana što se može videti na ktitorskoj kompoziciji gde Despot Stefan Lazarević drži model crkve bez priprate.

Skulptura Manasije sadrži prevashodno primorske elemente koji su bili ugrađeni. Posle mnogo razaranja i restauracija koje je Manasija doživela, prvobitni izgled fasada i prozora je izmenjen. Sigurno je kamena oplata fasada kao na romanskim građevinama primorja i u raškoj školi bila od početka na Manasiji za razliku od šarenih fasada prethodnih spomenika Moravske Srbije koje su zidane redovima kamena i opeka. Fasade Manasije nisu imale tako ni nizove velikih arkada, ni rozete, na kojima su se uvek nalazile glavne skulpturalne dekoracije. Ono malo fragmenata moravskih prepleta što je nađeno pokazuju da kamena dekoracija nije nije ni bila zamišljena niti izvedena u tradicijama moravske Srbije. Većina nađenih kamenih kapitela koje su nekada stajale na biforama Manasije, vrlo je bliska serijama kapitela rađenim u primorskih radionicama Kotora i Bara, koji su postali karakteristični za skulpturu i primorja i svih oblasti u kojima je negovan stil blizak romanskim i romano-gotičkim koncepcijama. U vreme zidanja Manasije kompozicija i obrada njenih kapitela bile su još u širokim okvirima romanskog stila, dok je na primorju preovladala gotika. Elementi primorske skulpture prisutni su na svim spomenicima moravskog perioda, ali utkani u novu skulptorsku stilsku sintezu. Pretpostavlja se da su ti isti ili njima bliski majstori radili na Sisojevcu ranije, a zatim i u crkvi Blagoveštenja u Smederevu čiji su fragmenti nađeni u ruševinama grada ili uzidani u zidove i kule.

Manasija je nasledila opšti izgled celokupne slikarske dekoracije Ravanice, jer je Manasija u stvari razrasla i uvećana zadužbina Kneza Lazara Hrebeljanovića. Dekorativni medaljoni su na istim mestima kao u Ravanici, najlepši splet raskošnih ornamenata postavljen je na prislonjene kolonete uz četiri velika stupca što drže kupolu. Opšta harmonija boja na feskama koje su obojene zlatom u listićima na oreolima i odećama svetaca i azurno plava boja, koja je isto toliko skupocena kao i zlatna, potekla je sa ravaničkih živopisa. U Ravanici je i potekao onaj čin raskošnog ornamentisanja svakog mesta bez figure.  Nešto ranije sagrađen manastir Sisojevac dao je slikarima Manasije ideju da u oltarski prostor smeste dve starozavetne kompozicije - Žrtvu Avramovu i Tri Jevreja u ognjenoj peći, kao što je i pružio sve predloške za slikanje ratnika u donjem pojasu pevnica i bio podsetnik za njihov isti raspored.  

Nije nemoguće da je neki slikar iz Sisojevca učestvovao u oslikavanju Manasije jer se upravo tamo dalje razvijaju neke stilske osobenosti i otmenosti Sisojevca. Prilikom slikanja nekih proroka u glavnom kubetu, slikarima su poslužili kao uzor proroci iz nešto ranije sagrađenog manastira Kalenić. Izmenivši njihova imena i obradu, slikari su zadržali samo crteže figura.  Zbog veličine crkve Manasija ima tematski najbogatije slikarstvo u moravskoj Srbiji. U njoj su nekada bile velika kompozicije Praznika, koje su uglavnom sada uništene. Znatno manje po dimenzijama, slike iz ciklusa Zemaljskog života Hrista i ciklus njegovog stradanja, su delimičino očuvane. Predstave iz ciklusa posvećenog Bogorodici su delimično očuvane. Dobrim delom su na na zidovima oltara i pevnica ostale ilustracije Čuda i parabola Hristovih. Uz evharističke predstave u glavnoj apsidi, pojedinačno naslikane figure u donjoj zoni, 24 proroka u kubetu, serafime i heruvime u malim kupolama, monumentalne jevanđeliste na pandantifima i Nedremano oko iznad ulaska u naos, u Manasiji je napravljen velelepni portret Despota Stefana Lazarevića. Predstavljen u svečanoj crkvenoj zlatotkanoj odeći, on stoji na izvezenomi u zlatom ukrašenom jastuku i prinosi vrlo realistički naslikan model hrama sv. Tojici, predstavljenoj u vidu tri anđela. Na portretu je u stavri naslikan čin božanske investiture Despota Stefana gde mu Hristos stavlja zlatnu krunu na glavu, a anđeli mu daju u ruke mač i koplje.

Sveti ratnici u pevnicama ne predstavljaju više onaj strogi stroj mrkih vojnika spremih za bitku, već red za smotru odevenih vitezova koji rukuju svojim oružjem. U nekoliko scena Manasije kao što su Priča u carskoj svadbi, Priča o bogatašu i siromašnom Lazaru, Svadba u Kani Galilejskoj i nekim ilustracijama iz zemaljskog života Hrista, umetnici oblače učesnike u nošnje savremenog društva, a na glave im stavljaju visoko izatkane kalpake velmoža i prinčeva svog doba. Realna slika onog vremena označena je i prenošenjem izgleda nameštaja otmenih kuća i jelima iznesenim na stolove. Lica svetitelja ostaju u okvirima vizantijskih tipova i stilizacije, a slikana arhitektura donosi predele iz slikareve mašte.

Nikada i nigde nije došlo do promena čitavih scena i do potpune izmene u tumačenju mogoslovske misli kao u Manasiji. U tom pogledu, Manasija je antologijsko delo vizantijskog likovnog stvaralaštva i jezika.