Deliblatska peščara

Deliblatska peščara ili Banatski pesak, je jedinstvena peščara u Evropi, a nalazi se u Vojvodini, u južnom Banatu. Peščara zahvata oblast površine od oko 300km², čije su glavne peščane mase elipsoidnog oblika okružene plodnim lesnim poljoprivrdnim površinama. Ovaj jedinstveni spomenik prirode proteže se između leve obale Dunava I jugozapadnih padina Karpata.

Pretpostavlja se da je nastala tokom diluvijuma od naslaga eolskog silikatno-karbonatnog peska, posle oticanja Panonskog  jezera I to od peska koje je Dunav taložio ispred Đerdapske klisure zbog usporenog oticanja vode, I od velikih naslaga peska koje je nataloženo po južnom obodu Panonskog basena u potesu od Ritopeka do Smedereva. Prostire se od Alibunara na severu do Dubovca na jugu, I to u prostoru između sledećih sela:

Alibunar, Vladimirovac, Mramorak, Deliblato, Šumarak, Dubovac, Banatska Palanka, Grebenac, Zagajica, Nikolinci i Banatski Karlovac

Opšti izgled Deliblatske peščare je valovito-brežuljkast.To je u stvari jedna jedna masa duguljastih peščanih brežuljaka, rastavljenih plićim ili dubljim uvalama, koje su negde uske uske i levkaste dok na drugim mestima prostrane i široke. Jugoistoistočne strane tih brežuljaka koji su okrenuti košavi  imaju blage nagibe, a suprotne su tj. severozapadne strme i usečene u obliku latinsko slova U, dok su vrhovi upravljeni prema severzapadu. 

Mase živog peska danas su, uglavnom, vezane vegetacijom, koja je nastala pošumljavanjem tokom poslednjih 180 godina. Od ukupne površine Deliblatske pescare, šume pokrivaju 61%, žbunasta vegetacija 19%, travna vegetacija 14% i 5% su ostale povrsine.  Žbunasta vegetacija se nalazi u ekspanziji, narocito glog i kleka, na površinama pod travnim formacijama.  Pošumljavanje Deliblatske peščare se odvijalo po fazama. Prva faza je trajala od 1812. do 1872. i vodio ju je F. Bahofen. Druga je trajala 1872-1912 i vodio ju je J. Vesli. Treća faza traje od 1912. do danas, i u njoj se uvode alohtone vrste kao što su Robinia pseudoacacia, Pinus nigra, Pinus silvestris, Pinus strobus, Pinus jeffrey, itd. Pošumljavanje je ovo područje zaštitilo od eolske erozije, ali je narušilo autohtoni ekološki izgled oblasti. U današnje vreme su šumski požari kratkoročno posmatrano pretnja, ali dugoročno posmatrano su potrebni radi očuvanja područja.

Širenje nevezanih peščanih masa zapretilo je pre svega obradivom zemljištu, naseljenimmestima i saobraćajnicama, te došao u pitanje i opstanak lokalnog stanovništva. Nalogom Ugarskog parlamenta je rešavanje ovog pitanja dato temišvarskom direktorušuma Vojne krajine Francu Bahofenu. Nakon što je u periodu 1808-1812 izvršen prvi premer peščare, utvrđeno je da se pesak rasprostire na površini od 40.660 ha a da se na 16.800 ha nalazi otvorena pustinja koja se stalno širi, utvrđena je strategija vezivanja pokretnog peska, radi zaustavljanja isprečavanja daljeg širenja erozije. Prvi korak je bila zabrana seča i ispaše stoke na području, a sledeći je bio podizanje zaštitnih pojaseva u graničnim delovima peščare. Naosnovu ranijih iskustava vezivanja peska u zemljama severne i srednje Evrope određenesu vrste za pošumljavanje: beli bor, breza, bela i crna topola i jablan.Pošumljavanja bagremom započeta 1853. godine pokazala su svoju efikasnost i primenudo današnjih dana.

Flora Deliblatske pescare ima preko 900 vrsta, znacajno je prisustvo brojnih rariteta, relikata i endema, kao sto su: Pancicev pelen, banatski bozur, stepski bozur, stepski badem, serpet, panonski kozinac, gorocvet, kovilje, Kitaibelova ljubicica, preko 10 retkih vrsta orhideja. Za ovo podrucje karakteristicne su bujne populacije kleke, jedinog samoniklog cetinara Panonske nizije.·        

·         Spisak zastupljenih vrsta:

-          Bagrem (Robinia pseudoacacia L.)

-          Borovi (Pinus spp.)

-          Virdžinijska borovica (Juniperus virginiana L.)

-          Kleka (Juniperus communis L.)

-          Hrastovi (Quercus spp.)

-          Dudovi (Morus spp.)

-          Lipe (Tilia spp.)

-          Crni orah (Juglans nigra L.)

-          Glog (Crataegus monogyna )

-          Rašeljka (Prunus mahaleb L.)

-          Crni trn (Prunus spinosa L.)

-          Sremza (Prunus serotina Ehrh.)

-          Popina kapica (Evonimus europaea L.)

-          Kalina (Ligustrum vulgare L.)

-          žutika (Berberis vulgaris L.)

-          Ruj (Rhus cotinus L.)

-          Jaseni (Fraxinus spp.)

-          Pasdren (Rhamnus spp.)

-          Breza (Betula verrucosa E.)

-          Topole (Populus spp.)

-          Dren (Cornus mas L.)

-          Svib (Cornus sanguinea L.)

Prema nacionalnom zakonodavstvu ovo područje ima status Specijalnog rezervata prirode (1965) i Značajnog područja za ptice. Takođe je i Ramsar lokacija i Objekatgeološkog nasleđa Srbije. Oblast je Rezervat biosfere u okviru programa UNESCO-MAB(2001). Sem toga je ovo područje uključeno u listu potencijalnih Botanički značajnih područja u rbiji i u listu potencijalnih Emerald područja. Područje je na preliminarnomspisku Svetskog nasleđa pod zaštitom UNESCO

Među retkostima faune ističu se vrste sa stepskih staništa: pustinjski mravi, mravlji lav, banatski soko, orao krstaš, stepski skočimiš, tekunica, slepo kuče, stepski tvor i druge. Zaneke od njih, Deliblatska peščara je jedino ili jedno od malobrojnih preostalih staništa uSrbiji. Specifičnost Rezervata je i stalna populacija vuka.

U zaštićenom prirodnom dobru nalazi se deo reke Dunav sa ritovima i adama. Vode bogate ribom i mrestilišta značajno su stecište i masovno zimovalište ptica vodenihstaništa, zbog čega je Deliblatska peščara 1989. godine proglašena za međunarodnoznačajno stanište ptica (IBA). Ovde se gnezde mnoge retke vrste: mala bela čaplja, žutačaplja, ibis i lasta bregunica. Mali kormoran – globalno ugrožena vrsta u Srbiji – tu ima jedino stabilno gnezdilište.Životinjski svet predstavlja: sirijska češnjarka (Paleobates syriacus), stepski gušter (Podarcis taurica), zelembać (Lacerta viridis), belouška( Coluber caspius), a ptice stepskisoko (Falko cherrug), i orao krstaš(Aquila heliaca), orao kliktaš (Aquila pomarina), pčelarica (Pernis apivorus), poljska ptica (Burchinus oedicnemus), mali vranac(Phalacrocorax pygmaeus), bregunica (Riparia riparia), tekunica (Sicista subtilis), slepokuče (Spalax leucodon), hrčak (Scirius citelus), slepi miš (Myotis emarginatus), vuk (Canis canis), ris (Linx linx) i dr.